🧙♀️De Heks Was Niet Altijd een Vrouw – Waarom Mannen óók op de Brandstapel Belandden

Tussen 1427 en 1782 kleurden de vlammen van angst en bijgeloof de Europese luchten donkerrood. Tussen de 30.000 en 60.000 mensen werden geëxecuteerd wegens hekserij. Ja, de meeste waren vrouwen… maar wist je dat duizenden mannen óók als heks eindigden?

Welkom in de duistere geschiedenis van de mannelijke heks – een vergeten hoofdstuk vol magie, macht en maatschappelijke angst.

🧑🎤 Heksen zijn toch vrouwen? Think again.

Het beeld van de kromme oude vrouw met zwarte kat en bezemsteel zit stevig in ons collectief geheugen gegrift. Maar dat beeld klopt maar deels. Ongeveer 70 tot 90 procent van de veroordeelden was inderdaad vrouw, maar dat betekent ook dat 10 tot 30 procent... mannen waren.

En in sommige landen liep het zelfs compleet anders.

🔥 IJsland: 21 mannen, 1 vrouw verbrand (1604–1720)

🔥 Rusland: 75% van de veroordeelden was man

🔥 Engeland: tot 400 mannen geëxecuteerd

In totaal zo’n 6.000 mannen – ook zij vonden hun einde op de brandstapel of het schavot.

💀 Waarom werden vrouwen vaker vervolgd?

Laten we het beestje bij de naam noemen: misogynie speelde een rol. Vrouwen waren in die tijd oververtegenwoordigd in zorgende beroepen: vroedvrouwen, kruidenvrouwtjes, keukenmagiërs. Ging er iets mis met een geboorte, soep of gezondheid? Dan was er snel een zondebok – of beter: een zondeheks.

Historica Philippa Carter (University of Cambridge) noemt dit in haar onderzoek Work, Gender and Witchcraft in Early Modern England een samenspel van angst, rolpatronen en bijgeloof.

Maar als het alleen om vrouwenhaat ging… waarom dan toch duizenden mannelijke slachtoffers?

🧙 De mannelijke heks: hoe zat dat?

🔮 IJsland: magie = macht

IJsland had een uniek probleem: het geloof in galdrastafir (magische runen) bleef lang bestaan, ook ná de kerstening. Magie werd niet alleen als echt gezien – het was bijna een wetenschap. En wie had toegang tot kennis en macht? Mannen.

De IJslandse heksen waren geen kruidensnuivers, maar vaak boeren of dorpsmannen die met spreuken en symbolen geesten opriepen of ziektes verspreidden. Zoals Jon Rognvaldsson, die een geest op zijn buurman afstuurde… waarna diens vee ziek werd.

🍵 Rusland: geen heks, geen dokter

In Rusland had hekserij weinig met de duivel te maken. Hier was het de natuurgeneeskunde die je de das omdeed. Drankjes, spreuken, liefdeselixers – of dodelijke vervloekingen.

En waarom vooral mannen? Rusland kende een extreem hiërarchische samenleving. Mannen uit de lagere klasse probeerden soms via magie hun sociale positie te verbeteren. Dat werd gezien als een bedreiging van de orde. En dus... eindigden ze als ‘heks’.

🤔 Was hekserij dan vooral angst voor macht?

Of het nu ging om vrouwen die te mondig waren of mannen die te slim wilden zijn, hekserij beschuldigde zelden de machtigen. De slachtoffers waren bijna altijd kwetsbare mensen met een beetje kennis, invloed of afwijkend gedrag.

Oftewel: de middeleeuwse heksenjachten waren geen strijd tegen duivels, maar tegen mensen die buiten de lijntjes kleurden.

✨ Slotgedachte – De magie van gender en macht

De heksenvervolgingen zijn een spiegel voor onze angst voor het onbekende – en voor mensen die anders zijn. Of ze nu vrouw, man, kruidendokter of spreukenzanger waren.

Dus de volgende keer dat je denkt aan een heks... denk dan ook even aan Jon uit IJsland, met zijn runen en geesten. Of aan die Russische kruidenman, die net iets té goed wist hoe je een liefdesdrankje maakt.

Want magie zit niet in gender. Het zit in verhalen. En die moeten verteld blijven worden.